Trójkąt Weimarski [analiza]

Na początku maja 2023 r. w Kórniku odbyło się spotkanie Ministrów ds. Europejskich państw ,,Trójkąta Weimarskiego”. W wydarzeniu wzięła udział także Wicepremier Ukrainy ds. Integracji z UE i NATO. Wynikiem spotkania było uzgodnienie treści listu skierowanego do Olivéra Várhelyi’ego (Komisarza UE ds. sąsiedztwa i rozszerzenia), w którym to Szymon Szynkowski vel Sęk (Minister ds. Unii Europejskiej), Anna Lührmann (Minister ds. Europy i Klimatu Republiki Federalnej Niemiec) i Laurence Boone (Sekretarz Stanu ds. Europy Republiki Francuskiej) sformułowali propozycje mogące usprawnić procedury akcesyjne. Politycy zapowiedzieli, iż wspólnie odwiedzą państwa kandydujące do Unii Europejskiej – w tym głównie z Bałkanów Zachodnich, a także Ukrainę. Nie zabrakło również wyrazów uznania dla Ukrainy podążającej drogą reform oraz dyskusji na temat przyszłości instytucji UE. Ukraińska Wicepremier Olha Stefaniszczyna zaapelowała o wypracowanie platformy konsultacyjnej do rozwiązywania problemów, takich jak kryzys żywnościowy czy energetyczny. Wydarzenie to jest dobrym powodem, by przybliżyć czytelnikom istotę Trójkąta Weimarskiego.

Po 1989 roku w wyniku rozpadu bloku wschodniego system bipolarny odszedł w niepamięć, co oznacza, że zaczął wyłaniać się zupełnie nowy układ sił. W tej sytuacji wyzwolonym państwom Europy Środkowo-Wschodniej zależało na szybkim procesie demokratyzacji, wprowadzeniu reform wolnorynkowych i reorientacji strategicznej na zachód. Upatrywały w tym szansę na awans cywilizacyjny, zwłaszcza w sferze ogólnego rozwoju i bezpieczeństwa.

Początkowe próby spowolnienia procesu reorientacji (propozycje Prezydenta Francji Françoisa Mitteranda dotyczące konfederacji europejskiej i podziału kontynentu na dwie wspólnoty europejskie) zostały odrzucone przez państwa ,,nowej” Europy. Niedługo później, 28-29 września 1991 r., Minister Spraw Zagranicznych RFN, Hans-Dietrich Genscher, zaprosił swoich odpowiedników z Polski (Krzysztof Skubiszewski) i Francji (Roland Dumas) na spotkanie w Weimarze. Politycy  podpisali tzw. ,,Deklarację Weimarską”, która stanowi podstawę dla Trójkąta Weimarskiego. Powstał format umożliwiający dyskusję i współdziałanie. Obiecano spotykać się na takim szczeblu co roku, z możliwością przeprowadzania dodatkowych narad jeżeli tylko będzie tego wymagała sytuacja w Europie. Formuła weimarska miała za zadanie zjednoczyć kontynent, dbać o ład pokojowy i stabilność, wspierać reformy w Europie Środkowo-Wschodniej oraz prowadzić współpracę w zakresie m.in. gospodarki, edukacji, wymiany młodzieży, bezpieczeństwa regionów przygranicznych i innych. Z czasem wyklarował się jej główny cel, jakim było przystąpienie Polski i innych państw regionu do struktur zachodnich.

Dzięki Trójkątowi Weimarskiemu Polska otrzymała instrument do prezentowania swoich racji. Mogła włączać dwóch potężnych sojuszników do realizacji swoich celów. Aspirowała też do bycia głosem całego regionu. Niemcy po zjednoczeniu chciały zadbać, aby za ich wschodnią granicą panowała stabilność. Pokazywały dobre intencje i otwierały się na perspektywiczny kierunek. Francja zaś obawiając się siły swojego niemieckiego partnera, uzyskała wgląd w jego poczynania w Europie Środkowo-Wschodniej, co gwarantowało jej kontrolę nad procesem przemian i pilnowanie swojego statusu.

Z czasem współpraca rozszerzyła się o spotkania ministrów obrony, sprawiedliwości, finansów, o płaszczyznę parlamentarną, a także o spotkania na szczycie (pierwsze w 1998 r. w Poznaniu).

Współdziałanie w formacie weimarskim niewątpliwie przyśpieszyło akcesję Polski do UE. W 2004 roku cel, który nadawał tempa współpracy, został osiągnięty. W związku z tym Trójkąt musiał przedefiniować swoją rolę. Stał się polem do dyskusji wewnątrz UE (m.in. polityka wschodnia i obronna).

Obserwując liczbę spotkań, możemy zauważyć, iż w nowej formule stracił on swój impet. Krytycy formatu zarzucają mu formalizm i nieefektywność spotkań (szczególnie w kluczowych kwestiach). Może to wynikać ze znaczących różnic potencjałów państw Trójkąta, ich interesów (kwestie bezpieczeństwa, podejście do Rosji, obecności USA w Europie czy koncepcji federalizacji) oraz braku woli politycznej. Należy jednak pamiętać, że format ten nie został nigdy zinsytucjonalizowany, nie jest organizacją z budżetem, w związku z czym można wysnuć wniosek, iż nie był on zaprojektowany do podejmowania kluczowych decyzji.

Trzeba zwrócić uwagę także na sukcesy współpracy regionalnej, kulturowej, naukowej i wymiany młodzieży. Choć istnieje na tych polach jeszcze niewykorzystany potencjał, wielu autorów podkreśla, iż to działania na niższych szczeblach są w nowym wydaniu formatu największym osiągnięciem.

Obecnie Trójkąt Weimarski jest forum wymiany poglądów reaktywowanym nieregularnie. Dominuje formuła elastycznych spotkań podejmowanych w momencie, gdy państwa chcą dyskutować na wspólne tematy lub mają jakiś ważny, zbieżny interes (np. 8 lutego 2022 roku głowy państw spotkały się, aby w obliczu ryzyka rosyjskiej agresji znaleźć możliwości rozładowania napięcia i deeskalacji na wschodzie Europy).

Jak ukazuje spotkanie w Kórniku, opisywana współpraca przynosi także wymierne efekty (koordynacja stanowisk i proaktywne działanie ws. rozszerzenia). Trójkąt Weimarski może być skutecznie wykorzystany właśnie w tego typu działaniach – na polu zbieżnych interesów, gdzie leży przyszłość tej formuły politycznej.

Autor: Julian Babicz

BIBLIOGRAFIA:

1. Bastos S., Co dalej z Trójkątem Weimarskim?, Forum Dialogu, 2018 [online] <https://forumdialogu.eu/2018/03/28/co-dalej-w-trojkatem-weimarskim/> [dostęp 18.05.2023]
2. Balcer A., Nowe otwarcie Francji na Europę Środkowowschodnią, Forum Dialogu, 2019 [online] <https://forumdialogu.eu/2019/11/28/nowe-otwarcie-francji-na-europe-srodkowowschodnia/> [dostęp 18.05.2023]
3. Bielecki T., Po co Macronowi trójkąt weimarski?, in.europa, 2020 [online] <http://ineuropa.pl/2020/10/19/po-co-macronowi-trojkat-weimarski/?fbclid=IwAR0WsjLhwhaSKzNokKKUw06N2qYR4wy17_6eRiZz1fDFrx-UHGUKdB-PjzI> [dostęp 18.05.2023]
4. Fiszer, J. M., Geneza Trójkąta Weimarskiego i jego rola w integracji Europy po zakończeniu zimnej wojny. Rocznik Integracji Europejskiej, (16), 75–89, 2023 [online] <https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rie/article/view/37419> [dostęp 18.05.2023]
5. Gibadło L., Trójkąt sprzeczności, Forum Dialogu, 2021 [online] <https://forumdialogu.eu/2021/08/20/trojkat-sprzecznosci/> [dostęp 18.05.2023]
6. Koszel B., Trójkąt Weimarski – Geneza, Działalność, Perspektywy Współpracy, Instytut Zachodni, Poznań 2006
7. Koszel B., Trójkąt Weimarski: bilans i perspektywy współpracy, Oficyna Wydawnicza AFM, Krakowskie Studia Międzynarodowe, nr 1 s. 65-82, 2016 [online] <https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/20315/KOSZEL_Trojk%C4%85t_Weimarski_bilans_i_perspektywy_wspolpracy_2016.pdf?sequence=5&isAllowed=y>
8. Kuźniar R., Polityka Zagraniczna III Rzeczypospolitej,Warszawa 2012,
9. Polasik K., Ruszają rozmowy o przyjęciu Ukrainy do Unii Europejskiej. „To kwestia naszego bezpieczeństwa”, Radio Poznań, 2023 [online] <https://radiopoznan.fm/informacje/kluczowy-temat/ruszaja-rozmowy-o-przyjeciu-ukrainy-do-unii-europejskiej-to-kwestia-naszego-bezpieczenstwa> [dostęp 18.05.2023]
10. Romanyshyn I., Trójkąt Weimarski wciąż nie traci na znaczeniu, Forum Dialogu, 2021 [online] <https://forumdialogu.eu/2021/08/28/trojkat-weimarski-wciaz-nie-traci-na-znaczeniu/> [dostęp 18.05.2023]
11. Ruchniewicz K., Polska-Niemcy-Francja. Próba nowego spojrzenia, Forum Dialogu, 2019 [online] <https://forumdialogu.eu/2019/08/16/polska-niemcy-francja-proba-nowego-spojrzenia/> [dostęp 18.05.2023]
12. Stachowiak G., Geneza Trójkąta Weimarskiego I Weimarskie Spotkania Na Szczycie, Polityka Zagraniczna Polski. Wybrane Zagadnienia I Problemy, edited by Piotr Bajor and Tomasz Młynarski, 73–106. Kraków : Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ, 2012 [online] <https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/39954?> [dostęp 18.05.2023]
13. Szpor A., Trójkąt Weimarski – asymetrie, struktura  i agenda współpracy, Centrum Stosunków Międzynarodowych, 2011 [online] <https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=ab1f4beb-d6e9-23ae-fd2c-9142ccbe63d9&groupId=252038> [dostęp 18.05.2023]
14. Weber P.-F.., Francja i utworzenie Trójkąta Weimarskiego w 1991 r., Forum Dialogu, 2021 [online] <https://forumdialogu.eu/2021/09/03/francja-i-utworzenie-trojkata-weimarskiego-w-1991-r/> [dostęp 18.05.2023]
15. Wyligała H., Trójkąt Weimarski po rozszerzeniu UE – niewykorzystany instrument polskiej polityki zagranicznej?, Przegląd Politologiczny, (4), 69–78, Wrocław 2010, <https://depot.ceon.pl/handle/123456789/22243> [dostęp 18.05.2023]
16. Regionalny Trójkąt Weimarski wraca do gry – Przegląd roczny, 2022 [online] <https://mbei.nrw/de/regionalny-trojkat-weimarski-wraca-do-gry-przeglad-roczny-2022> [dostęp 18.05.2023]
17. Monachium. Spotkanie z Prezydentem Francji i Kanclerzem Niemiec, Prezydent.pl, 2022 [online] <https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/monachium-spotkanie-z-prezydentem-francji-i-kanclerzem-niemiec,64771> [dostęp 18.05.2023]
18. Reaktywacja Trójkąta Weimarskiego? Będą wspólne wizyty Polski, Francji i Niemiec, Business Insider, 2023 [online] <https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/trojkat-weimarski-reaktywowany-wspolne-wizyty-polski-francji-i-niemiec/s0hm2gf> [dostęp 18.05.2023]
19. Spotkanie przywódców państw Trójkąta Weimarskiego. „Cel: uniknąć wojny”, PolsatNews.pl, 2022 [online] <https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2022-02-08/spotkanie-przywodcow-panstw-trojkata-weimarskiego-andrzej-duda-w-berlinie/> [dostęp 18.05.2023]
20. Spotkanie Trójkąta Weimarskiego w Monachium. „Rozmawialiśmy o wzmocnieniu bezpieczeństwa”, Rzeczpospolita, 2023 [online] <https://www.rp.pl/dyplomacja/art37983641-spotkanie-trojkata-weimarskiego-w-monachium-rozmawialismy-o-wzmocnieniu-bezpieczenstwa>  [dostęp 18.05.2023]
21. Trójkąt Weimarski, strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych [online] <https://www.gov.pl/web/dyplomacja/trojkat-weimarski> [dostęp 18.05.2023]
22. Trójkąt Weimarski, archwialna strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych [online] <https://dziennikurzedowy.msz.gov.pl/pl/p/msz_pl/polityka_zagraniczna/europa/trojkat_weimarski/index.html> [dostęp 18.05.2023]
23. Trójkąt Weimarski, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Europejskiej [online]<https://oide.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=14297&Itemid=290> [dostęp 18.05.2023]
24. W sercu Europy, Deutschland.de, 2021 [online] <https://www.deutschland.de/pl/topic/polityka/niemcy-polska-francja-30-lat-trojkata-weimarskiego> [dostęp 18.05.2023]
25. Wsparcie dla unijnych aspiracji Bałkanów i Ukrainy. Poznaliśmy ustalenia po szczycie Trójkąta Weimarskiego, PolskieRadio24.pl, 2023 [online] <https://polskieradio24.pl/5/1222/artykul/3167079,wsparcie-dla-unijnych-aspiracji-balkanow-i-ukrainy-poznalismy-ustalenia-po-szczycie-trojkata-weimarskiego> [dostęp 18.05.2023]
26. Wspólne oświadczenie ministrów spraw zagranicznych Francji, Niemiec i Polski w sprawie przyszłości Europy, Weimar 1991, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Europejskiej [online] <https://oide.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=14297&Itemid=290> [dostęp 18.05.2023]